گورستان تاریخی در دهستان سادات محمودی (روستای له سواره) شهرستان دنا در عملیات کاوش باستان‌شناسی کشف‌شده است و آثاری مربوط به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد آشکار کرده است.
دهستان سادات محمودی از توابع بخش پا تاوه شهرستان دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد بوده که بخش زیادی از روستاهای این دهستان میان دو رودخانه خروشان بشار و خرسان واقع شده است.
گورستان‌های تاریخی نشانی از تاریخ، فرهنگ، هویت و حافظه جمعی سکونت‌گاه‌های انسانی هستند اما به‌واسطه ضعف در شناخت این عرصه‌ها و نبود سیاست مدونی در مواجهه با آن‌ها شاهد از بین رفتن گورستان‌های تاریخی کشور هستیم.
در دولت سیزدهم گورستان تاریخی دنا به‌صورت ویژه دیده شده و عملیات نجات‌بخشی آن در حال انجام و کاوش و حفاظت از این میراث گرانبهای ملی در دستور کار قرار گرفته است.
کشف اشیای ۴۵۰۰ ساله در قبرستان تاریخی دنا
سعید طالبی‌پور مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کهگیلویه و بویراحمد گفت: «کاوش چند روز اخیر باستان‌شناسی در دهستان سادات محمودی شهرستان دنا فصل جدیدی از دوره‌های تاریخی را در استان رقم‌زده است.»
طالبی‌پور افزود: «در کاوش باستان‌شناسی منطقه سادات محمودی این استان اشیای تاریخی مربوط به 4500 سال پیش کشف شده است.»
او بیان کرد: «فصل چهارم کاوش‌های نجات بخشی گورستان باستانی ده پایین و فصل دوم گورستان لهسواره در دهستان سادات محمودی واقع در شهرستان دنا پایان‌یافته است. این کاوش‌ها از اول شهریور ۱۴۰۱ آغازشده بود و به مدت ۴۵ روز ادامه داشت.»
طالبی پور تأکید کرد: «این محوطه‌ها در استان کهگیلویه و بویراحمد و شهرستان دنا واقع‌شده که در قالب پروژۀ کاوش‌های نجات‌بخشی محوطه‌های درخطر پشت سد خرسان (واقع در استان‌های چهارمحال و بختیاری و کهگیلویه و بویراحمد) مورد کاوش قرار گرفتند.»
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کهگیلویه و بویراحمد تصریح کرد: «از اهداف مهم کاوش‌های گورستان ده پایین و له سواره در کنار نجات بخشی و نمایاندن آثار باقیمانده تا پیش از آبگیری سد، ارائه گاه نگاری نسبی و مطلق گورستان‌ها پیش گفته و شناخت شیوه‌های تدفین و ساختار گورها و همچنین شناسایی ارتباطات منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای مردمان این گورستان‌ها بوده است.»
طالبی پور ادامه داد: «از نتایج کاوش‌های گذشته می‌توان به این اشاره کرد که از ۴۵۰۰ تا ۲۶۵۰ سال پیش (به عبارتی تمام دوران عیلام) در این گورستان‌ها تدفین انجام می‌شده است.»
او عنوان کرد: «برخی آثار کشف‌شده (مانند سنگ مرمرها و ظروف فلزی) نشان از ارتباطات فرهنگی‌تجاری و تشابهات سبک‌شناختی در هنر این محوطه با محوطه‌های جنوب شرق ایران طی هزارۀ سوم پیش از میلاد نیز اشاره دارد.»
آخرین یافته‌ها از یک قبرستان تاریخی
علیرضا سرداری سرپرست هیئت کاوش گفت: «گورستان لهسواره در شهرستان دنا استان کهگیلویه و بویراحمد در کرانه رودخانه بَشار و خرسان واقع شده و آثاری مربوط به اواخر هزاره دوم و اوایل هزاره اول پیش از میلاد آشکار کرده است.»
سرداری افزود: «کاوش باستان‌شناسی در این محوطه باستانی باهدف شناخت فرهنگ‌های پیش از تاریخی و تاریخی دره‌های زاگرس جنوبی صورت گرفت.»
به گفته او، این مطالعات در گورهایی انجام شد که دارای بقایای تدفینی انسان همراه با اشیای فلزی مانند سلاح‌ها و زیورآلات از جنس نقره، مفرغ و آهن بودند.
سرپرست هیئت کاوش با بیان اینکه علاوه بر این تعداد زیادی ظروف سفالین نیز در آن‌ها یافت شده، تصریح کرد: «یافته‌ها و اشیای به‌دست‌آمده، بسیار قابل‌مقایسه با مواد فرهنگی تمدن ایلام هستند که در خوزستان، فارس و زاگرس می‌زیسته‌اند.»
عضو هیئت علمی پژوهشگاه وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشور افزود: «آثاری مشابه با تمدن‌های شرق و جنوب شرق ایران نیز شناسایی‌شده که شاید ارتباطات و تعاملات فرهنگی با این جوامع را نشان دهد.»
این باستان‌شناس، دره‌های تنگ و مرتفع رودخانه‌های بشار و خرسان را یکی از زیرساخت‌های زیستی جوامع کوه‌نشین در زاگرس خواند که سابقه سکونت در آن‌ها به دوران نوسنگی و هزاره ششم پیش از میلاد برمی‌گردد.
او اظهار داشت: «علاوه بر این گورستان، محوطه‌ها و گورستان‌هایی دیگری مانند لما و ده‌پایین (ده‌دومن) در این منطقه نیز کاوش شده‌اند که آثار و مدارک مشابهی مربوط به یک فرهنگ باستانی مشترک از هزاره‌های سوم تا اول پیش از میلاد را ارائه می‌دهند.»
این باستان‌شناس خاطرنشان کرد: «تعداد زیاد چنین گورستان‌ها در این منطقه، به‌رغم کمیاب بودن محوطه‌های استقراری و تپه‌های مسکونی، می‌تواند دلالت بر جوامع کوچ رو دام‌پروری باشد که به‌صورت فصلی بخشی از سال را در این دره‌ها می‌زیسته‌اند، باوجوداین، چنین فرضیه‌ای می‌تواند از طریق بررسی‌های پیمایشی دقیق در این منطقه ثابت شود.»
دغدغه مردم سادات محمودی برای حفاظت از قبرستان تاریخی
سد در حال ساخت خرسان سه در حوزه روستاهای سادات محمودی از توابع کهگیلویه و بویراحمد و بخشی از آن نیز در استان چهارمحال و بختیاری است.
مهم‌ترین هدف کاوش در دهستان سادات محمودی نجات‌بخشی آثار تاریخی و ثبت و ضبط اطلاعات تاریخی استان تا پیش از اجرای سد آبی خراسان ۳ است.
یکی از اهالی روستای سادات محمودی بابیان درخواست‌هایی برای نجات آثار تاریخی اظهار داشت: «نباید فرهنگ ۴۵۰۰ ساله دنا در زیرآب سد مدفون شود و لازم است تمام اقدامات لازم برای حفاظت از آن انجام گیرد.»
او ادامه داد: «سد جدید در حال ساخت باید با نظارت میراث‌فرهنگی با برنامه‌ریزی دقیق انجام گیرد تا این آثار در زیر آب مدفون نشود.»
علی‌اصغر آتش فراز کارشناس باستان‌شناسی معاونت میراث‌فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد گفت: «درواقع انتقال آب از این مخزن صحت ندارد و بیشتر برای بحث کشاورزی و تولید برق استفاده خواهد شد.»
آتش فراز افزود: «این گورستان در محدوده آبگیری سد خرسان ۳ واقع شده و تا زمانی که کار کاوش کامل آن به پایان نرسیده باشد، پژوهشکده باستان‌شناسی کشور و وزارت میراث‌فرهنگی از دادن هرگونه مجوز برای آبگیری سد خودداری خواهد کرد.»
سید علی احمدزاده استاندار کهگیلویه و بویراحمد در سفر خود به دهستان سادات محمودی گفته بود که خراسان با هدف انتقال آب به کرمان و یزد به طول ۸۵۰ کیلومتر پیش‌بینی‌شده بود.
احمدزاده ادامه داد: «در حال حاضر با کمک نماینده مردم شهرستان‌های بویراحمد، دنا و مارگون در مجلس شورای اسلامی درصددیم که از این سد حقا به مستحق را اخذ کنیم، زیرا در کنار این رودخانه روستاهای زیادی نیازمند آب آشامیدنی و کشاورزی وجود دارند.»
احمدزاده با اشاره به عدم بهره‌برداری مناسب از حقابه استان، گفت: «تا قبل از احداث سد خرسان جهاد کشاورزی باید حقابه استان را برداشت کند تا اراضی کشاورزی منطقه سیراب شود.»
استاندار کهگیلویه و بویراحمد با اشاره به بافت منطقه تاریخی مربوط به دوره عیلامی در دهستان سادات محمودی، گفت: «وجود این آثار شاید دلیلی برای جلوگیری از احداث سد خرسان در این منطقه باشد.»
گورستان‌های تاریخی به‌عنوان یک میراث ارزشمند و هویت تاریخی مردمان هر دیاری محسوب می‌شوند و در کشورهای گردشگرپذیر از مکان‌های جذاب برای گردشگران است.
کاوش و مطالعه بر روی گورستان‌ها می‌تواند به‌عنوان یکی از غنی‌ترین منابع موجود از چگونگی زندگی اجتماعی نسل‌های گذشته محسوب شود و با پیشرفت‌های اخیر در مطالعه استخوان‌های انسانی نظیر مطالعه ژنتیک باستانی و تحلیل‌های شیمیایی، روشی برای فهم روابط پیچیده اجتماعی و جابه‌جایی جوامع باستانی فراهم‌شده است.
بی‌شک گورستان تاریخی سادات محمودی حرف‌های بسیاری برای گفتن دارد، گورستانی که با هر فصل کاوش وسعت بیشتری از تاریخ ناشناخته زاگرس جنوبی را پیش روی باستان شناسان قرار می‌دهد و مناسبات ساکنان مناطق مختلف فلات ایران را در هزاران سال پیش روشن می‌کند.
این گورستان تاریخی اگر پشت سد خرسان ۳ دفن نشود و کاوش‌های آن به سرانجام برسد هم می‌تواند برگی دیگر از تاریخ خواندنی ایران باستان را ورق بزند و هم منطقه محروم سادات محمودی در شهرستان دنا را به مقصد گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کند تا از این رهگذر از قافله توسعه پایدار عقب نماند.
3709 شیء تاریخی در کهگیلویه و بویراحمد کشف شده که از این تعداد تاکنون ۴۲۰ قلم مرمت شده است.
تاکنون ۷۳۱ اثر تاریخی، فرهنگی و طبیعی این استان شامل ۶۱ آسیاب، ۵۰ خانه تاریخی، ۴۰ قلعه، ۴۰ آب‌انبار، ۲۳۳ بقعه متبرکه، ۱۹ گورستان، ۱۷ استودان، ۱۳ پل، ۱۳ بافت تاریخی، پنج حمام، پنج مسجد و سه کاروانسرای این استان در فهرست آثار ملی قرار گرفته است. نقش برجسته‌های تنگ سورک بهمئی، نخستین اثر ملی ثبت ملی شده کهگیلویه و بویراحمد در سال ۱۳۱۶ است.
قدیمی‌ترین شیء تاریخی ثبت‌شده در کهگیلویه و بویراحمد ابزارهایی مربوط به تپه روستای بی‌بی زلیخا در شهرستان کهگیلویه و دوران نوسنگی است.
یکی از شاخص‌ترین آثار تاریخی این استان تابوت سفالی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد بوده که در کشور منحصربه‌فرد است. سکه‌ها، ظروف سفال و فلزی مربوط به دوره‌های ایلامی، هخامنشی، اشکانی و ساسانی از جمله اشیای تاریخی کهگیلویه و بویراحمد است.
استان کهگیلویه و بویراحمد با ۷۲۳هزار نفر جمعیت در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان بیش از ۱۶۶هزار کیلومترمربع مساحت دارد.
گزارش: فهیمه قهرمانی
انتهای پیام/
